Για εγγραφή στο συνέδριο πατήστε εδώ
Προβληματική
Στη φροϋδική προβληματική, το σώμα και η εικόνα του εγγράφονται στις ψυχικές αναπαραστάσεις. Έχοντας διαμορφώσει τη δεύτερη τοπική, ο Φρόυντ επισημαίνει πως «το Εγώ είναι πρωτίστως μια σωματική οντότητα», για να προσθέσει εμφατικά πως δεν είναι μόνο «μια οντότητα (σωματικής) επιφάνειας αλλά προβολή μιας επιφάνειας». Η σωματική οντότητα είναι η βάση πάνω στην οποία διαμορφώνονται και χτίζονται οι ψυχικές αναπαραστάσεις. Η προβληματική του Εγώ είναι, λοιπόν, σύμφυτη με εκείνη του (ενσώματου) ψυχισμού.
Οι φροϋδικοί και οι μεταφροϋδικοί στοχαστές συμπυκνώνουν τη σκέψη τους γύρω από το «ομιλούν» σώμα ως φορέα των εμπειριών του υποκειμένου. Στο έργο της Μέλανι Κλάιν και των κλαϊνικών κατέχει εξέχουσα θέση η σωματική σχέση μητέρας και παιδιού μέσα από τις αναπαραστάσεις και τις φαντασιώσεις των υποκειμένων της σχέσης. Ενώ στην επιστημολογία της ομάδας, το σώμα έρχεται να εδραιωθεί ως μεταφορά που αναδεικνύει την πολυσημία των ασυνείδητων διεργασιών και αλληλεπιδράσεων μεταξύ των μελών μιας ομάδας.
Το σώμα φέρει ένα πρόσωπο στο οποίο απολήγει. Το πρόσωπο ενδύεται συμβολικά τις σωματικές εμπειρίες και εκπέμπει ψυχικά συναισθήματα. Σε τελετουργίες πρωτόγονων φυλών καθώς και στο αρχαίο ελληνικό δράμα, τα προσωπεία που φορούν οι χορευτές ή οι ηθοποιοί συμπυκνώνουν αυτόν τον σωματο-ψυχικό κόσμο του ήρωα συγχρόνως εσωτερικό και εξωτερικό.
Αν το δέρμα είναι το όριο, καθώς και το πεδίο επαφής και διεπαφής, μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού κόσμου, όπως έχει δείξει ο Ντιντιέ Ανζιέ, το σώμα δεν είναι μόνο μια σωματική πηγή συναισθημάτων, αλλά αυτό καθεαυτό γίνεται αποδέκτης της δράσης τού εξωτερικού κόσμου και της σχέσης του υποκειμένου με αυτόν. Οι επενέργειες του εξωτερικού κόσμου στο Εγώ, συνδυασμένες με τις εσωτερικές συγκρούσεις του υποκειμένου, κατακάθονται στο σώμα ή εισχωρούν μέσα του, και μετασχηματίζονται σε συμπτώματα ή ασθένειες (από δερματικές μέχρι διατροφικές διαταραχές, από αλλεργίες μέχρι φοβίες).
Η Πιερά Ωλανιέ έρχεται να συμπληρώσει τον Φρόυντ λέγοντας πως από το σώμα δεν εκπορεύονται απλώς αναπαραστάσεις, φαντασιώσεις, συναισθήματα, αλλά το σώμα γίνεται πηγή των ψυχικών αναπαραστάσεων του εξωτερικού κόσμου. Εφόσον το σώμα και τα αισθητηριακά όργανα διαμορφώνουν τον χώρο επικοινωνίας μεταξύ των ατόμων, η κουλτούρα έρχεται να επιβάλλει κανόνες και απαγορεύσεις σε αυτή την επικοινωνία. Στα ανθρωπολογικά κείμενα του Φρόυντ, τα μάτια, το βλέμμα, το άγγιγμα, ορίζονται ως το μέτρο του επιτρεπτού και του απαγορευμένου στις επαφές μεταξύ φύλων και υποκειμένων μιας φυλής. Το σωματικό άγγιγμα έχει πρωτεύουσα σημασία για το υποκείμενο, ξεχωρίζει ωστόσο στον ψυχισμό το περιεχόμενο αυτού του αγγίγματος, αν για παράδειγμα το χέρι νιώθει ευχαρίστηση και χαρά, σαδισμό ή τίποτα, για το σώμα που αγγίζει.
Η εμπειρία του σώματος είναι πηγή μετουσιώσεως· γεννά συγγραφείς, καλλιτέχνες ή φιλοσόφους. Ο αντιστασιακός Ζαν Αμερύ, μέσα από την εμπειρία τού βασανισμού του στο Άουσβιτς, έγινε ο κατεξοχήν φιλόσοφος του σώματος, αφήνοντας ως παρακαταθήκη το πρότυπο του βαθύτερου συναισθήματος κάθε κακοποιημένου υποκειμένου: «είμαι βέβαιος ότι, από το πρώτο κιόλας χτύπημα που δέχεται κανείς, χάνει κάτι που ίσως να το ονομάζαμε προσωρινά εμπιστοσύνη στον κόσμο».
Το σώμα είναι το κατεξοχήν πεδίο άσκησης δημόσιων πολιτικών καθώς και ο χώρος αποτύπωσης της κουλτούρας. Ο Μισέλ Φουκώ και ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν έχουν δείξει πως η «βιοπολιτική» συμπυκνώνει τη νεωτερική εξουσία που ασκείται πλέον όχι στην κοινωνία εν το συνόλω, αλλά στο άτομο και στο σώμα του. Το σώμα και οι αναπαραστάσεις του είναι το απότοκο μιας κουλτούρας και μιας ιστορικής περιόδου. Για τους λεγόμενους πρωτόγονους, το σώμα δεν ανήκει στη φύση αφού για εκείνους δεν υπάρχει φύση. Ο πολιτισμός ανακάλυψε τη φύση, την ομορφιά της, την καταστροφή της και κάθε έκφανση της ύπαρξής της, ανάμεσα στις οποίες και το σώμα. Από την αισθητική του σώματος μέχρι την ενασχόληση με την ευεξία και την υγεία του, επικρατούν σωματικά πρότυπα, αναπαραστάσεις και φαντασιώσεις που καθορίζονται μέσα σε ένα πολιτισμικό σύστημα και ενδυναμώνονται από τη διαλεκτική σχέση των ενορμήσεων ζωής και των ενορμήσεων θανάτου.
Την εποχή των συνδεδεμένων υποκειμένων χάρη στην εξέλιξη της τεχνικής των δικτύων, παρατηρούνται αλλαγές στον εγκέφαλο, στο νευρωνικό σύστημα καθώς και στον εαυτό, όπως δείχνουν οι νευροεπιστήμες. Αυτές οι αλλαγές επηρεάζουν και τον ψυχισμό των ατόμων. Ο Φρεντερίκ Τορντό κάνει λόγο για το «Εγώ-Cyborg» ως μια νέα ψυχική επιφάνεια στην οποία το υποκείμενο αντιλαμβάνεται τα τεχνολογικά αντικείμενα σαν κομμάτια του εαυτού του. Το σώμα εισάγεται σε νέες διαστάσεις επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ των ατόμων. Οι εικαστικές τέχνες δεν μένουν αμέτοχες απέναντι σε αυτούς τους μετασχηματισμούς και τις αλλαγές των σωματικών αναπαραστάσεων. Εικονική πραγματικότητα, ρομποτική, αλγόριθμοι, εντάσσουν τα σώματα στην πραγματικότητα της εξ αποστάσεως επικοινωνίας. Το σώμα λειτουργεί σε μια νέα μυθολογία στην οποία δεσπόζουν οι φαντασιώσεις της μηχανής, της υπερδύναμης, της μεταμόρφωσης, αλλά και της τελειότητας και της νεότητας.
Υπό το πρίσμα της ανωτέρω προβληματικής, είναι ευπρόσδεκτες ανακοινώσεις που θα διαφωτίσουν πλευρές θεματικών και προβληματισμών γύρω από τους ακόλουθους άξονες που ενέχουν ποικίλες προεκτάσεις:
- Η έννοια του σώματος από τον Φρόυντ μέχρι τους μεταφροϋδικούς.
- Σώμα, πόνος, ασθένεια: διάλογος ψυχανάλυσης και φιλοσοφίας.
- Σώμα και κουλτούρα (εικαστικές τέχνες, θέατρο, τατουάζ κ.τ.λ.).
- Πρόσωπο και σώμα.
- Σώμα και θρησκεία.
- Το σώμα στη λογοτεχνία.
- Το σώμα στην εποχή της πανδημίας.
- Το σώμα ως πολιτικό αντικείμενο.
- Το σώμα της ομάδας.
- Το γηράσκουν σώμα (του ατόμου, του ζεύγους κ.τ.λ.)
- Νευροεπιστήμες, δίκτυα και σώμα (από τους μετασχηματισμούς του εγκεφάλου μέχρι το κυβερνο-σεξ).
Οργανωτική επιτροπή του συνεδρίου
Πρόεδρος: Κώστας Σπηλιώτης
Ταμίας: Δωροθέα Μανωλοπούλου
Υπεύθυνη επικοινωνίας: Κατερίνα Μαγγανά
Μέλη: Έφη Μαγουλά, Άννα Ξηνταράκου, Μπεκάρι Τριανταφύλλου